Του Νίκου Κοτζιά
1. Αιτίες έλλειψης κουλτούρας συμμαχιών στην Ελλάδα
Στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας δεν υπάρχει κουλτούρα συμμαχιών. Σε αυτό παίζουν καθοριστικό ρόλο τρεις παράγοντες. Ο πρώτος είναι το μη αναλογικό εκλογικό σύστημα που διασφάλιζε να συγκροτούνται κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες από πολιτικές δυνάμεις που ήταν κατά κανόνα μειοψηφία στο εκλογικό σώμα. Αντιθέτως, κατά το παρελθόν, η απαίτηση του νομοθέτη να διασφαλίζεται η εκλογή του δημάρχου και νομάρχη με 50%+1 οδήγησε στην προσέγγιση πολιτικών δυνάμεων σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα κατά τον β’ γύρο των εκλογών για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αυτό το πεδίο σύγκλισης, ούτε καν συνεργασίας και πολύ λιγότερο συμμαχίας, εγκαταλείφθηκε, πιο σωστά εξορίστηκε από την πολιτική σκηνή της χώρας, με τον νόμο της ΝΔ, σύμφωνα με τον οποίο για την εκλογή ενός «άρχοντα της αυτοδιοίκησης» απαιτείται μόνο το 42%. Ανάλογα ισχύουν σε μεγάλο βαθμό και στον μαζικό χώρο, σωματεία και συνδικάτα.Η κοινή λογική της εκλογικής νομοθεσίας στην Ελλάδα στοχεύει στο να καθίσταται δυνατή η σταθερή διακυβέρνηση από κυβερνήσεις ενισχυμένης μειοψηφίας, χωρίς να χρειάζεται να προσφεύγουν σε συνεργασίες. Η λογική αυτή προέρχεται από τον αγγλοσαξονικό χώρο, όπου, όμως, μετά τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα στο Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται σε υποχώρηση. Το ίδιο συμβαίνει και ως προς τις διαθέσεις των Ελλήνων ψηφοφόρων, ιδιαίτερα ενόψει των περιφερειακών και δημοτικών εκλογών τον Νοέμβρη. Ένας δεύτερος λόγος που εξηγεί την έλλειψη κουλτούρας συνεργασιών είναι η υπεροχή του προσωπικού στοιχείου και του ρόλου των ηγεσιών των κομμάτων έναντι του προγραμματικού λόγου και του στελεχικού δυναμικού των κομμάτων. Είναι φανερό ότι πάνω σε πρόγραμμα μπορούν να γίνουν περισσότερες συγκλίσεις από ότι ανάμεσα σε πρόσωπα, ιδιαίτερα αν αυτά θέτουν το εγώ τους πάνω από τις ανάγκες και τα συμφέροντα του εκλογικού σώματος, ή, έστω, του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θέλουν να εκπροσωπούν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των κομμάτων της αριστεράς. Το 1989 ΚΚΕ και ΕΑΡ συνέστησαν τον Συνασπισμό, παρόλο που οι πραγματικές συγκλύσεις τους ήταν κατά πολύ μικρότερες από ότι αυτό συμβαίνει σήμερα ανάμεσα στην Δημοκρατική Αριστερά, τον Συνασπισμό και ορισμένες από τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ. Οι δυνάμεις αυτές, βρίσκονται σήμερα σε πορεία όλο και μεγαλύτερης απόκλισης οργανωτικής και πολιτικής δράσης.Ένας τρίτος λόγος μπορεί να αναζητηθεί και στην ιστορία του πολιτικού συστήματος της χώρας, όσο και στην ενδελεχή τάση του πολιτικού – κομματικού συστήματος να αναζητεί περισσότερο τις διαφορές παρά τα κοινά. Εξάλλου το πρώτο, η υπογράμμιση των διαφορών, μπορεί να γίνει πιο εύκολα από το δεύτερο, το σμίλευμα των κοινών δράσεων. Το πρώτο απαιτεί μια κριτική στάση απέναντι στο άλλο και όχι οπλοστάσιο δημιουργικών προτάσεων, όπως προϋποθέτει το δεύτερο.Συνολικά, το κυβερνών σήμερα ΠΑΣΟΚ είναι ένα κατεξοχήν κίνημα που με τη δυναμική της εξουσίας επέδειξε αλαζονεία έναντι των εν δυνάμει αριστερών συμμάχων του. Ευθύνες φέρει και η αριστερά, η οποία ανήγαγε την κριτική στο ΠΑΣΟΚ σε ένα είδος επαγγελματικής πολιτικής ειδίκευσης. Έφτασε δε, στο σημείο ακόμα και οι εσωτερικές της σχέσεις να εξαρτώνται από τη στάση που έχει η το κάθε τμήμα της απέναντι στο ΠΑΣΟΚ και όχι από τον προγραμματικό και άμεσα δικό του πολιτικό λόγο.
2. Το ΠΑΣΟΚ στην κρίση και η υλοποίηση του Καλλικράτη
Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται ενώπιον μιας μεγάλης κρίσης της χώρας, αλλά πιθανά και της ίδιας μέγιστης κρίσης. Ουδείς μπορεί να είναι σίγουρος εάν το ίδιο θα βγει ζωντανό και ενωμένο από την σημερινή του κυβερνητική πολιτική. Για δεύτερη φορά στην ιστορία του βρίσκεται σε διαδικασία να ξεκοπεί από την κοινωνική του βάση. Γεγονός που είναι κύρια αποτέλεσμα του ότι ως κυβέρνηση έχει αντικειμενικά ανοίξει έναν πόλεμο από τα πάνω έναντι των «μη προνομιούχων», αλλά και πολλών δυναμικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας. Ενώ, ταυτόχρονα, ως κίνημα τείνει να μετατραπεί σε μηχανισμό διασφάλισης καριέρας, στην πολιτική και όχι μόνο.Η διαταραχή των σχέσεων της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με τις κοινωνικές δυνάμεις που το έφεραν στην κυβέρνηση καθίσταται κάθε ημέρα όλο και πιο μεγάλη. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο η έκταση αυτής της κρίσης αντιπροσώπευσης. Ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει το βάθος των ρηγμάτων που δημιουργούνται σε αυτή τη σχέση. Μπορεί, μάλιστα, να γίνει τόσο βαθύ, ώστε να μην είναι καθόλου εύκολο να αποκατασταθεί. Επιπλέον, κινδυνεύει να μετακινηθεί στη συνέχεια, από την σημερινή απογοήτευση και αυριανή αδιαφορία, στην αντιπαλότητα. Μια τέτοια μετακίνηση όχι μόνο θα οδηγήσει το ΠΑΣΟΚ σε επώδυνη ήττα, όποτε τεθεί θέμα για νέες βουλευτικές εκλογές, αλλά θα καθιστά όλο και πιο δύσκολη την διακυβέρνηση του τόπου από την σημερινή κυβέρνηση.Οι εκλογές για την ΤΑ τον Νοέμβριο, σε πέντε μήνες από σήμερα, αποτελεί μια καλή ευκαιρία για την αντιπολίτευση, δεξιά και αριστερά να συμμαζέψει τα διάφορα κομμάτιά της σε μια ενιαία κατεύθυνση και να οδηγήσει την κυβέρνηση σε μεγάλη ήττα, ακόμα και συντριβή. Από την άλλη, αποτελεί μια καλή ευκαιρία και για τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ να κάνει επίδειξη της απογοήτευσής του, είτε ψηφίζοντας υποψήφιους από άλλους χώρους, και τους λεγόμενους αντάρτες, είτε κάνοντας αποχή. Δηλαδή, να κάνει ένα βήμα αποξένωσης από το κυβερνών κόμμα και σε εκλογική βάση.
3. Προσωρινή διαταραχή ή συντριβή;
Μεγάλο τμήμα από το πολιτικό προσωπικό του ΠΑΣΟΚ, αυτοί που ζουν από τους μηχανισμούς και με τους μηχανισμούς, κατανοεί την κρίση εκπροσώπησης, όχι ως μια απονομιμοποίηση της πολιτικής που στηρίζουν, αλλά ως ένα προσωρινό ζήτημα από το οποίο εκείνο που θα πρέπει να φροντίσουν είναι να διασωθούν προσωπικά οι ίδιοι για την επόμενη ημέρα. Αυτή την πολιτικά άρρωστη αντίληψη την βιώσαμε και στις εκλογές του 2006. Προκειμένου να μην χάσουν τα στηρίγματα και τους μηχανισμούς τους, βουλευτές και γραφειοκράτες του ΠΑΣΟΚ υπονόμευσαν κάθε άνοιγμα που θα μπορούσε να γίνει απέναντι σε άλλες δυνάμεις, ιδιαίτερα με τοπικό χαρακτήρα, καθώς και στην κοινωνία εν γένει. Μάλιστα, συχνά το 2006 βρέθηκα μόνος μου να υπερασπίζουμε το άνοιγμα αυτό απέναντι στην κοινωνία υβριζόμενος από αυτές τις δυνάμεις, και με την χρήση των στηλών της μικροπολιτικής της διαπλοκής. Τελικά, το ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε, ιδιαίτερα στο δεύτερο γύρο του Οκτώβρη 2006, όταν πάλι αρνήθηκε να ακολουθήσει μια πολιτική συμμαχιών και συνεργασιών. Αυτό το πλήρωσε στη συνέχεια με το κακό εκλογικό αποτέλεσμα του 2007.Σήμερα τα ρήγματα του ΠΑΣΟΚ με την κοινωνία γίνονται όλο και βαθύτερα, ενώ διογκώνονται τα προβλήματα της πολιτικής. Η κατάσταση είναι πολλαπλά χειρότερη από ότι το 2006. Παρόλα αυτά, ο κόσμος μπορεί να δώσει μια ανάσα ανοχής στο ΠΑΣΟΚ αν το δει να συνεργάζεται με άλλες δυνάμεις, έστω και με τις λεγόμενες «τοπικές», καθώς και αν κληθεί να στηρίξει πρόσωπα ευρύτερης αποδοχής. Πρόσωπα που δεν εμπλέκονται ούτε με την πολιτική της μονόπλευρης λιτότητας, ούτε με εκείνη της λαμογιάς ή της «πολιτικής μονιμότητας».Πρόσωπα που νικώντας δεν θα προσμετρήσουν αυτή την επιτυχία ως έγκριση του μνημονίου και άλλων πλευρών της πολιτικής λιτότητας.Όλα, όμως, δείχνουν ότι για άλλη μια φορά, η συμπεριφορά πολλών στελεχών του ΠΑΣΟΚ είναι σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Ως το μέγιστο και μοναδικό τους καθήκον να είναι η προώθηση των προσωπικών τους στρατηγικών, ακόμα και αν χαθούν εκλογές και μακρόχρονα ερείσματα για το κόμμα τους, αλλά και κάποιες προοπτικές για τη χώρα. Έχουν βάλει και πάλι το «Εγώ» τους πάνω από όλα. Συχνά νεοφιλελεύθεροι στην πολιτική τους αντίληψη, αποδεικνύονται νεοφιλελεύθεροι και στις προσωπικές τους στρατηγικές. Αυτό, όμως, όχι μόνο δεν ενδιαφέρει το λαό, αλλά σε μια εποχή κρίσης και μονόπλευρης λιτότητας θα θεωρηθεί εχθρική, εχθρικότατη πράξη προς τις ανάγκες του.Αν το ΠΑΣΟΚ θέλει να επιβιώσει οφείλει να ανοιχτεί στην κοινωνία. Πέρα από την κρίση να δείξει ένα νέο πρόσωπο στις τοπικές κοινωνίες και έναντι των νέων θεσμών. Μόνο έτσι αντί να υποταχτεί στις προσωπικές στρατηγικές βουλευτών και πολιτευτών του, αντί να διασφαλίσουν αυτοί οι ολίγοι τα προσωπικά τους στηρίγματα, θα περισώσει το ΠΑΣΟΚ, σε ένα βαθμό, τις σχέσεις του με την κοινωνία. Μόνο έτσι έχει μια τελευταία ευκαιρία. Αλλά αυτή πρέπει να είναι του ΠΑΣΟΚ ως κοινωνικού κινήματος, και όχι των εγωιστικών σχεδίων μικρών στο πνεύμα και στις επιλογές τους «πολιτικών».
1. Αιτίες έλλειψης κουλτούρας συμμαχιών στην Ελλάδα
Στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας δεν υπάρχει κουλτούρα συμμαχιών. Σε αυτό παίζουν καθοριστικό ρόλο τρεις παράγοντες. Ο πρώτος είναι το μη αναλογικό εκλογικό σύστημα που διασφάλιζε να συγκροτούνται κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες από πολιτικές δυνάμεις που ήταν κατά κανόνα μειοψηφία στο εκλογικό σώμα. Αντιθέτως, κατά το παρελθόν, η απαίτηση του νομοθέτη να διασφαλίζεται η εκλογή του δημάρχου και νομάρχη με 50%+1 οδήγησε στην προσέγγιση πολιτικών δυνάμεων σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα κατά τον β’ γύρο των εκλογών για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αυτό το πεδίο σύγκλισης, ούτε καν συνεργασίας και πολύ λιγότερο συμμαχίας, εγκαταλείφθηκε, πιο σωστά εξορίστηκε από την πολιτική σκηνή της χώρας, με τον νόμο της ΝΔ, σύμφωνα με τον οποίο για την εκλογή ενός «άρχοντα της αυτοδιοίκησης» απαιτείται μόνο το 42%. Ανάλογα ισχύουν σε μεγάλο βαθμό και στον μαζικό χώρο, σωματεία και συνδικάτα.Η κοινή λογική της εκλογικής νομοθεσίας στην Ελλάδα στοχεύει στο να καθίσταται δυνατή η σταθερή διακυβέρνηση από κυβερνήσεις ενισχυμένης μειοψηφίας, χωρίς να χρειάζεται να προσφεύγουν σε συνεργασίες. Η λογική αυτή προέρχεται από τον αγγλοσαξονικό χώρο, όπου, όμως, μετά τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα στο Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται σε υποχώρηση. Το ίδιο συμβαίνει και ως προς τις διαθέσεις των Ελλήνων ψηφοφόρων, ιδιαίτερα ενόψει των περιφερειακών και δημοτικών εκλογών τον Νοέμβρη. Ένας δεύτερος λόγος που εξηγεί την έλλειψη κουλτούρας συνεργασιών είναι η υπεροχή του προσωπικού στοιχείου και του ρόλου των ηγεσιών των κομμάτων έναντι του προγραμματικού λόγου και του στελεχικού δυναμικού των κομμάτων. Είναι φανερό ότι πάνω σε πρόγραμμα μπορούν να γίνουν περισσότερες συγκλίσεις από ότι ανάμεσα σε πρόσωπα, ιδιαίτερα αν αυτά θέτουν το εγώ τους πάνω από τις ανάγκες και τα συμφέροντα του εκλογικού σώματος, ή, έστω, του κοινωνικού-πολιτικού χώρου που θέλουν να εκπροσωπούν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των κομμάτων της αριστεράς. Το 1989 ΚΚΕ και ΕΑΡ συνέστησαν τον Συνασπισμό, παρόλο που οι πραγματικές συγκλύσεις τους ήταν κατά πολύ μικρότερες από ότι αυτό συμβαίνει σήμερα ανάμεσα στην Δημοκρατική Αριστερά, τον Συνασπισμό και ορισμένες από τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ. Οι δυνάμεις αυτές, βρίσκονται σήμερα σε πορεία όλο και μεγαλύτερης απόκλισης οργανωτικής και πολιτικής δράσης.Ένας τρίτος λόγος μπορεί να αναζητηθεί και στην ιστορία του πολιτικού συστήματος της χώρας, όσο και στην ενδελεχή τάση του πολιτικού – κομματικού συστήματος να αναζητεί περισσότερο τις διαφορές παρά τα κοινά. Εξάλλου το πρώτο, η υπογράμμιση των διαφορών, μπορεί να γίνει πιο εύκολα από το δεύτερο, το σμίλευμα των κοινών δράσεων. Το πρώτο απαιτεί μια κριτική στάση απέναντι στο άλλο και όχι οπλοστάσιο δημιουργικών προτάσεων, όπως προϋποθέτει το δεύτερο.Συνολικά, το κυβερνών σήμερα ΠΑΣΟΚ είναι ένα κατεξοχήν κίνημα που με τη δυναμική της εξουσίας επέδειξε αλαζονεία έναντι των εν δυνάμει αριστερών συμμάχων του. Ευθύνες φέρει και η αριστερά, η οποία ανήγαγε την κριτική στο ΠΑΣΟΚ σε ένα είδος επαγγελματικής πολιτικής ειδίκευσης. Έφτασε δε, στο σημείο ακόμα και οι εσωτερικές της σχέσεις να εξαρτώνται από τη στάση που έχει η το κάθε τμήμα της απέναντι στο ΠΑΣΟΚ και όχι από τον προγραμματικό και άμεσα δικό του πολιτικό λόγο.
2. Το ΠΑΣΟΚ στην κρίση και η υλοποίηση του Καλλικράτη
Το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται ενώπιον μιας μεγάλης κρίσης της χώρας, αλλά πιθανά και της ίδιας μέγιστης κρίσης. Ουδείς μπορεί να είναι σίγουρος εάν το ίδιο θα βγει ζωντανό και ενωμένο από την σημερινή του κυβερνητική πολιτική. Για δεύτερη φορά στην ιστορία του βρίσκεται σε διαδικασία να ξεκοπεί από την κοινωνική του βάση. Γεγονός που είναι κύρια αποτέλεσμα του ότι ως κυβέρνηση έχει αντικειμενικά ανοίξει έναν πόλεμο από τα πάνω έναντι των «μη προνομιούχων», αλλά και πολλών δυναμικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας. Ενώ, ταυτόχρονα, ως κίνημα τείνει να μετατραπεί σε μηχανισμό διασφάλισης καριέρας, στην πολιτική και όχι μόνο.Η διαταραχή των σχέσεων της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με τις κοινωνικές δυνάμεις που το έφεραν στην κυβέρνηση καθίσταται κάθε ημέρα όλο και πιο μεγάλη. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι μόνο η έκταση αυτής της κρίσης αντιπροσώπευσης. Ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει το βάθος των ρηγμάτων που δημιουργούνται σε αυτή τη σχέση. Μπορεί, μάλιστα, να γίνει τόσο βαθύ, ώστε να μην είναι καθόλου εύκολο να αποκατασταθεί. Επιπλέον, κινδυνεύει να μετακινηθεί στη συνέχεια, από την σημερινή απογοήτευση και αυριανή αδιαφορία, στην αντιπαλότητα. Μια τέτοια μετακίνηση όχι μόνο θα οδηγήσει το ΠΑΣΟΚ σε επώδυνη ήττα, όποτε τεθεί θέμα για νέες βουλευτικές εκλογές, αλλά θα καθιστά όλο και πιο δύσκολη την διακυβέρνηση του τόπου από την σημερινή κυβέρνηση.Οι εκλογές για την ΤΑ τον Νοέμβριο, σε πέντε μήνες από σήμερα, αποτελεί μια καλή ευκαιρία για την αντιπολίτευση, δεξιά και αριστερά να συμμαζέψει τα διάφορα κομμάτιά της σε μια ενιαία κατεύθυνση και να οδηγήσει την κυβέρνηση σε μεγάλη ήττα, ακόμα και συντριβή. Από την άλλη, αποτελεί μια καλή ευκαιρία και για τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ να κάνει επίδειξη της απογοήτευσής του, είτε ψηφίζοντας υποψήφιους από άλλους χώρους, και τους λεγόμενους αντάρτες, είτε κάνοντας αποχή. Δηλαδή, να κάνει ένα βήμα αποξένωσης από το κυβερνών κόμμα και σε εκλογική βάση.
3. Προσωρινή διαταραχή ή συντριβή;
Μεγάλο τμήμα από το πολιτικό προσωπικό του ΠΑΣΟΚ, αυτοί που ζουν από τους μηχανισμούς και με τους μηχανισμούς, κατανοεί την κρίση εκπροσώπησης, όχι ως μια απονομιμοποίηση της πολιτικής που στηρίζουν, αλλά ως ένα προσωρινό ζήτημα από το οποίο εκείνο που θα πρέπει να φροντίσουν είναι να διασωθούν προσωπικά οι ίδιοι για την επόμενη ημέρα. Αυτή την πολιτικά άρρωστη αντίληψη την βιώσαμε και στις εκλογές του 2006. Προκειμένου να μην χάσουν τα στηρίγματα και τους μηχανισμούς τους, βουλευτές και γραφειοκράτες του ΠΑΣΟΚ υπονόμευσαν κάθε άνοιγμα που θα μπορούσε να γίνει απέναντι σε άλλες δυνάμεις, ιδιαίτερα με τοπικό χαρακτήρα, καθώς και στην κοινωνία εν γένει. Μάλιστα, συχνά το 2006 βρέθηκα μόνος μου να υπερασπίζουμε το άνοιγμα αυτό απέναντι στην κοινωνία υβριζόμενος από αυτές τις δυνάμεις, και με την χρήση των στηλών της μικροπολιτικής της διαπλοκής. Τελικά, το ΠΑΣΟΚ ηττήθηκε, ιδιαίτερα στο δεύτερο γύρο του Οκτώβρη 2006, όταν πάλι αρνήθηκε να ακολουθήσει μια πολιτική συμμαχιών και συνεργασιών. Αυτό το πλήρωσε στη συνέχεια με το κακό εκλογικό αποτέλεσμα του 2007.Σήμερα τα ρήγματα του ΠΑΣΟΚ με την κοινωνία γίνονται όλο και βαθύτερα, ενώ διογκώνονται τα προβλήματα της πολιτικής. Η κατάσταση είναι πολλαπλά χειρότερη από ότι το 2006. Παρόλα αυτά, ο κόσμος μπορεί να δώσει μια ανάσα ανοχής στο ΠΑΣΟΚ αν το δει να συνεργάζεται με άλλες δυνάμεις, έστω και με τις λεγόμενες «τοπικές», καθώς και αν κληθεί να στηρίξει πρόσωπα ευρύτερης αποδοχής. Πρόσωπα που δεν εμπλέκονται ούτε με την πολιτική της μονόπλευρης λιτότητας, ούτε με εκείνη της λαμογιάς ή της «πολιτικής μονιμότητας».Πρόσωπα που νικώντας δεν θα προσμετρήσουν αυτή την επιτυχία ως έγκριση του μνημονίου και άλλων πλευρών της πολιτικής λιτότητας.Όλα, όμως, δείχνουν ότι για άλλη μια φορά, η συμπεριφορά πολλών στελεχών του ΠΑΣΟΚ είναι σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Ως το μέγιστο και μοναδικό τους καθήκον να είναι η προώθηση των προσωπικών τους στρατηγικών, ακόμα και αν χαθούν εκλογές και μακρόχρονα ερείσματα για το κόμμα τους, αλλά και κάποιες προοπτικές για τη χώρα. Έχουν βάλει και πάλι το «Εγώ» τους πάνω από όλα. Συχνά νεοφιλελεύθεροι στην πολιτική τους αντίληψη, αποδεικνύονται νεοφιλελεύθεροι και στις προσωπικές τους στρατηγικές. Αυτό, όμως, όχι μόνο δεν ενδιαφέρει το λαό, αλλά σε μια εποχή κρίσης και μονόπλευρης λιτότητας θα θεωρηθεί εχθρική, εχθρικότατη πράξη προς τις ανάγκες του.Αν το ΠΑΣΟΚ θέλει να επιβιώσει οφείλει να ανοιχτεί στην κοινωνία. Πέρα από την κρίση να δείξει ένα νέο πρόσωπο στις τοπικές κοινωνίες και έναντι των νέων θεσμών. Μόνο έτσι αντί να υποταχτεί στις προσωπικές στρατηγικές βουλευτών και πολιτευτών του, αντί να διασφαλίσουν αυτοί οι ολίγοι τα προσωπικά τους στηρίγματα, θα περισώσει το ΠΑΣΟΚ, σε ένα βαθμό, τις σχέσεις του με την κοινωνία. Μόνο έτσι έχει μια τελευταία ευκαιρία. Αλλά αυτή πρέπει να είναι του ΠΑΣΟΚ ως κοινωνικού κινήματος, και όχι των εγωιστικών σχεδίων μικρών στο πνεύμα και στις επιλογές τους «πολιτικών».
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου